Wat is nu eigenlijk gezondheid? Als je niet ziek bent, ben je dan automatisch gezond? Ben je gezond, tot de dag dat je een bepaalde diagnose krijgt? Je ontwikkelt diabetes, MS of reuma niet van gisteren op vandaag. En dat geldt evenmin voor hart- en vaatziekten, slijtage of chronische vermoeidheid. Tussen ziek en gezond zit dus nog een heel spectrum. Het is geen zwart-wit-situatie.

Wat is ziekte eigenlijk?

Als er een virus binnendringt is het immuunsysteem een aantal dagen bezig het te bestrijden. De balans die normaal in het lichaam aanwezig is wordt even verstoord (allostase). Na enkele dagen strijd, wanneer de indringer is verslagen, keert het lichaam terug naar deze balans (homeostase).

Chronische ziekte betekent: een verstoord evenwicht

Bij een chronische ziekte slaagt het lichaam er niet meer in om tot een gezond evenwicht te komen. Het lichaam is wel in een bepaald evenwicht, maar niet een gezond evenwicht. In plaats van een homeostatisch evenwicht is er nu sprake van een allostatisch evenwicht: het immuunsysteem is continu een beetje actief en (stress)hormonen zijn continu in de weer. Dit heeft impact op het hele lichaam. Hoe langer in een allostatisch evenwicht, hoe meer systemen uiteindelijk gaan compenseren.

Flexibele mensen kunnen zowel fysiek als geestelijk goed omgaan met verandering.

Gezondheid aan de andere kant van ziekte is eigenlijk te definiëren als flexibiliteit. Hoe sneller het lichaam (de ‘innerlijke dokter’) weer terug kan keren naar de oorspronkelijke balans (homeostase) hoe gezonder het is. Iemand die heel gezond is, is dus in staat heel goed om te gaan met verandering. Zijn of haar lichaam kan zich goed aanpassen aan veranderingen van externe omstandigheden. Iemand is dan heel veerkrachtig. Dit geldt zowel voor ons lichaam als onze geest. Iemand die psychologisch heel flexibel is laat zich niet snel uit het veld slaan bij tegenslag, of wanneer het leven net even anders loopt dan verwacht. Flexibel kunnen omgaan met verandering of tegenslag maakt dat je minder gestrest door het leven gaat.

De mens als geboren aanpasser

Mensen (homo sapiens) zijn als diersoort heel uniek. Volgens archeologische gegevens en DNA-studies ligt onze oorsprong zo’n 200.000 jaar geleden in Oost-Afrika, in de Rift Valley van Ethiopië. Onze voorouders hadden geen gemakkelijk bestaan: ze moesten vele ontberingen overleven, zoals gebrek aan voedsel en vocht, infecties, geweld, uitputting, hitte en kou. De lichamen van onze voorouders moesten zich dus continu aanpassen aan wisselende omstandigheden (kortdurende vormen van stress).

We zijn als soort vanuit Afrika uiteindelijk de hele wereld over getrokken en hebben het hoofd geboden aan tal van wisselende klimatologische omstandigheden, voedingsbronnen en ziekteverwekkers. Het immuunsysteem van de mens is enorm sterk, waardoor we de grote variatie aan virussen, bacteriën en parasieten hebben kunnen overleven.

Loading...

Ons brein

Maar de belangrijkste overlevingsstrategie van de mens is ons grote brein. Het overleven van de grootste uitdagingen (honger, dorst, kou, hitte, uitputting en ziekteverwekkers) ging samen met de groei van ons brein. Hierdoor werden we steeds slimmer en inventiever werden en konden we gevaar ‘uit de weg gaan’.

Vandaag de dag zijn we gezegend met kleding, centrale verwarming, airconditioning, snelle computers, een rekenmachine en altijd voedsel en vocht tot onze beschikking. Ook om bacteriën hoeven we ons nauwelijks zorgen meer te maken dankzij een bijna steriele omgeving en antibiotica.

In de westerse cultuur hoeven we ons dus niet meer aan te passen aan onze omgeving: we hebben de omgeving helemaal aan ons zelf aangepast. Hierdoor hoeven we geen acute stress meer te overleven en kunnen we heel oud worden.

Loading...

Verlies van flexibiliteit

De keerzijde is dat onze capaciteit om ons aan te passen minder wordt: if you don’t use it, you loose it. Hierdoor verliezen we flexibiliteit. Dit zien we terug in de enorme toename van welvaartsaandoeningen. Mensen hebben een teveel aan chronische (psychologische) stress en een tekort aan acute fysieke uitdagingen. Hieruit volgen symptomen, zoals bijvoorbeeld:

• slap, trillerig of duizelig worden als je niet op tijd eet (insulineresistentie)
• kouwelijk zijn als de thermostaat niet aan staat of niet kunnen zweten (verlies van thermoregulatie)
• allergieën en intoleranties krijgen voor ‘oude bekenden’ als graspollen en bepaald voedsel (verlies van de juiste bacteriële flora)
• geen koorts kunnen ontwikkelen of juist vaak en langdurig kwakkelen (verlies van een adequate immuunrespons)
• obesitas (verlies van de capaciteit om vet als brandstof te benutten)
• vertraagde wondgenezing en/of chronische ontstekingen (verlies van de mogelijkheid om binnen 72 uur een ontsteking te stoppen)

De keerzijde van welvaart

Wanneer iemand niet meer flexibel is heeft hij een hogere ‘biologische gevoeligheid voor contextuele verandering’. Dus als de context anders is dan gebruikelijk heeft je lichaam moeite om zich hierop aan te passen. Hierin ligt het verlies van gezondheid en dit kan uiteindelijk uitmonden in een ziektebeeld. Het lichaam verliest zijn mogelijkheid om snel terug te keren naar homeostase (evenwicht), omdat het niet meer uitgedaagd wordt. Dat is de keerzijde van welvaart.

Intermittent living biedt een uitkomst. Hierbij worden korte fysieke stressprikkels geïntegreerd in het verder comfortabele Westerse bestaan. Overlevingsmechanismen van het lichaam worden hierbij weer geactiveerd, zodat we gezond en vitaal blijven en maximaal kunnen genieten van ons welvarende, lange leven!