Misschien heb je het ervaren: je reuma (of een andere auto-immuunziekte) werd een stuk minder of gaf een stuk minder klachten tijdens de zwangerschap. Helaas was dit van korte duur: na de zwangerschap kwamen de klachten extra heftig terug, of misschien zelfs pas voor de eerste keer opzetten. Geslachtshormonen spelen dus een duidelijke rol in de ontwikkeling en het verloop van reuma. Bovendien komt de aandoening drie keer vaker voor bij vrouwen dan bij mannen. Wat is er aan de hand?

Wisselwerking tussen immuunsysteem en hormonen

De kPNI houdt zich onder andere bezig met de wisselwerking van het immuunsysteem met onze hormonen, want deze systemen beïnvloeden elkaar. De TH1/TH17-variant is een auto-immuunziekte waarbij zogenaamde T-cellen zich richten tegen lichaamseigen weefsels, zoals bijvoorbeeld het kraakbeen bij reuma. Deze auto-immuunziekte geeft minder klachten tijdens de zwangerschap. Want dan zijn de hormonen oestrogeen en progesteron verhoogd aanwezig. Deze hormonen remmen de agressieve T-cellen, die via ontstekingen het kraakbeen in de gewrichten kapotmaken.

De effecten van TH1-cellen tijdens de zwangerschap

T-cellen maken cellen en virussen kapot. Tijdens de zwangerschap is het belangrijk dat dit deel van het immuunsysteem niet een afstoting van de (lichaamsvreemde) foetus veroorzaakt. Helaas is bij een tekort aan met name progesteron dit risico wél vergroot. Dit hormoon zorgt er samen met het oestrogeen (17-beta-estradiol) voor dat de vrucht beschermd wordt.

En dat is goed nieuws voor de patiënt met een TH1/TH17 auto-immuunziekte. De ontstekingen nemen af, helaas slechts totdat de zwangerschap afgelopen is. Daarna vindt een omkering plaats: het hoge oestrogeen en progesteron daalt tot normale niveaus, waardoor het immuunsysteem als een zweepslag terugslaat met fikse ontstekingen.

Reuma en slijtage na de overgang

Na de overgang blijken vrouwen ook vaker last te krijgen van reuma (en slijtage), door het dalen van het oestrogeen en progesteron. Oestrogeen zorgt namelijk ook voor nieuwvorming van collageen in kraakbeen, pezen en banden: het maakt het meer elastisch. Een daling van oestrogeen maakt deze weefsels kwetsbaarder.

Positieve effecten van borstvoeding op het immuunsysteem van het kind

Tijdens het geven van borstvoeding zijn met name de hormonen oxytocine en prolactine verhoogd. Borstvoeding beschermt de pasgeborene tegen acute infecties en heeft ook zeer positieve effecten op de lange termijn. Kinderen blijken minder vaak allergieën en auto-immuunziekten te ontwikkelen (waaronder reuma), dankzij de bacteriën die ze ontwikkelen in mond, darmen en luchtwegen via de moedermelk. Deze bacteriën trainen het immuunsysteem erin welke stofjes lichaamseigen zijn en niet aangevallen mogen worden. Bij een gezonde opbouw van flora bij de baby wordt het stofje IL-10 (door met name Bifidobacterium Infantis en Lactobacillus Rhamnosus bacteriën) geproduceerd dat beschermt tegen auto-immuunreacties.

Van het borstvoedingshormoon prolactine is helaas bekend dat het ontstekingen kan doen laten toenemen bij de moeder. Bij mensen met reuma zijn prolactinewaarden niet verhoogd, maar ze hebben wel meer receptoren voor prolactine waardoor ze gevoeliger worden voor ontstekingen.

Verschillende typen oestrogeen en het belang van vet

In de eierstokken wordt 17-bèta-estradiol gevormd. Dit type oestrogeen is ontstekingsremmend. Elders in het lichaam kan ook oestrogeen gevormd worden, zoals bijvoorbeeld in het vetweefsel. Dit type oestrogeen wordt gevormd door een proces waarbij testosteron wordt omgezet in oestrogeen (aromatase). Dit is echter een ander type oestrogeen: namelijk 16-OH-estron, en die is ontstekingsbevorderend.

Overgewicht als risicofactor voor reuma

Nu weten we dat overgewicht een belangrijke risicofactor is voor de ontwikkeling van reuma. Dit kan door meedere factoren: een toegenomen 16-OH-estron is onstekingsbevorderend, maar een lager testosterongehalte is dat ook. Testosteron is namelijk een sterke remmer van TH1-cellen maar wordt, bij overgewicht in toegenomen mate, omgezet in 16-OH-estron.

Daarbij dragen vetcellen ook direct bij aan de ontsteking, vooral wanneer er sprake is van zogenaamd hard vet. Hard vetweefsel (de bierbuik) is in tegenstelling tot zacht vet veel meer een veroorzaker van chronische ontstekingen. Omdat harde vetcellen een tekort aan zuurstof krijgen en daarbij afsterving met ontsteking ontstaat. Vetcellen absorberen ook veel meer circulerend vitamine D. En vitamine D is, net als testosteron, een belangrijke remmer van T-cellen. Lage vitamine D-spiegels moeten daarom ook zo spoedig mogelijk behandeld worden tot een bloedwaarde van het liefst 100-130 nmol/L is bereikt.

Oestrogeenvorming in gewrichten

Bij patiënten met reumatoïde artritis blijkt dat door verhoogde aromatase-activiteit ook een grotere hoeveelheid 16-OH-estron wordt gevormd, net als in vetmassa. Naast deze hormonale onbalans in het gewricht is ook de receptorverdeling voor oestrogeen vaak anders bij patiënten met reuma. Voor oestrogeen zijn er twee types receptoren: een alfa- en een bèta-receptor. Deze kunnen worden gezien als het gas en de rem: meer of minder ontsteking. Verhoogde 16-OH-estradiol in de gewrichten in combinatie met meer ER-alfa-receptoren leiden tot meer ontsteking en verdikking van de synoviale kapsels in gewrichten.

Met leefstijlgeneeskunde zijn deze reumaklachten te behandelen

Een kPNI-therapeut kan met leefstijladvies helpen de afbraak van oestrogeen of prolactine te bevorderen, de aromatase te remmen en testosteronspiegels te verhogen (bijvoorbeeld met krachttraining). De gunstige oestrogeenreceptoren kunnen gestimuleerd worden en vitamine D-spiegels en andere belangrijke nutriënten kunnen worden geoptimaliseerd.

Daarnaast liggen er vaak mogelijkheden in het verbeteren van mond- en darmflora en het elimineren van belangrijke voedingstriggers die ontstekingen kunnen aanwakkeren.